De zomerperiode wordt ingeluid met de groepstentoonstelling WE ZIJN ALLEMAAL HOLOBIONTS! De term holobiont werd vanaf 1991 gepopulariseerd door de van oorsprong Amerikaanse evolutionair bioloog Lynn Margulis (1938–2011) en verwijst naar een gastlichaam—denk bijvoorbeeld aan een koraalrif, de menselijke darmflora of korstmossen—en de bijbehorende gemeenschappen van micro-organismen. Een gastlichaam en zijn microbiota vormen dus een holobiont: een overkoepelende levensvorm gevormd door verschillende soorten die een ecologische eenheid worden, en die tegelijkertijd het belang van symbiose voor onze gezondheid en de planeet demonstreren. De tentoonstelling WE ZIJN ALLEMAAL HOLOBIONTS! vormt een soortgelijk meerlagig assemblage dat huidige mechanismen van overheersing, competitie, hiërarchieën, machtsstructuren en categorisering uitdaagt, ten gunste van “nieuwe” manieren van denken en zijn in de wereld, waarbij wederkerigheid, onderlinge afhankelijkheid, symbiose en mutualisme de basis vormen.
Campagnebeeld WE ZIJN ALLEMAAL HOLOBIONTS! door Lisa Rampilli.
[…] Ik wil het specifiek hebben over de holobiont, het organisme plus aanverwante, standvastige microbiële gemeenschappen, en de ontwrichting die dit concept teweegbrengt in ideeën over individualisme die een dominante rol spelen in ons denken, niet alleen binnen de biologie, maar ook op uiteenlopende gebieden als economie, politiek en filosofie. De holobiont is machtig, tot op zekere hoogte, omdat hij zich niet beperkt tot niet-menselijke organismen. Hij verandert ook wat het betekent om mens te zijn.
[…]Dat is onmiskenbaar niet hetzelfde als Eén en Individueel. Integendeel, holobionten zijn eerder samenhangende en dynamische verstrengelingen die andere holobionten betrekken bij complexe patronen. De beestjes bestonden nog niet voor hun onderlinge relaties: ze maken elkaar door middel van semiotische materiële involutie, uit wezens die voortkwamen uit eerdere, vergelijkbare verstrengelingen.
De sociale en psychologische transformatieprocessen die door de coronapandemie in gang werden gezet, hebben nieuw licht geworpen op het idee dat het leven in de eerste instantie een proces van meersoortig ‘samen-worden’ is: wij mensen worden gekoloniseerd door bacteriën, virussen en schimmels, en dat was daarvoor ook al zo. In de woorden van de feministische wetenschapsfilosoof Donna Haraway: “Dier-zijn betekent worden-met bacteriën, virussen en heel veel andere beestjes. […] In en voor werelden die op deze manier tot stand komen, bestaat er dan ook een verantwoordelijkheid om mogelijkheden tot virale respons te cultiveren waarbij betekenissen en materialen tussen soorten worden uitgewisseld met als doel het besmetten van processen en praktijken die mogelijk weer epidemieën ontketenen van meersoortig herstel, en misschien zelfs kunnen leiden tot een bloeiperiode op Terra, in gewone tijden en plaatsen.
Kapitaalaccumulatie en de daarbij horende (neo)koloniale tendensen die de wereld objectiveren hebben echter nog steeds de overhand en wijzen op een egocentrische (in tegenstelling tot ecocentrische) en antropocentrische race naar de bodem, zonder aandacht voor de talloze entiteiten die in toom gehouden moeten worden om leefbare omgevingen te creëren. Zo herinnert antropoloog Anna Tsing ons eraan dat wij mensen voor ons voortbestaan afhankelijk zijn van een veelheid aan organismen die ondanks onderlinge verschillen samenwerken aan het in stand houden en wederopbouwen van complexe ecosystemen.
Tegelijkertijd wordt het steeds duidelijker dat we de Aarde niet kunnen blijven beschouwen als een opslagplaats voor natuurlijke hulpbronnen die mensen onbeperkt kunnen uitbuiten en uitputten. De valkuilen van individualisme en het op concurrentie gebaseerde model van het neoliberalisme worden nog verder benadrukt door de economische en ecologische crises veroorzaakt door vergevorderd kapitalisme. Binnen deze dynamiek lijkt het niet langer mogelijk om vast te blijven houden aan simplistische afbakeningen zoals zelf en ander, verschillend en hetzelfde en individualiteit en collectiviteit. Toch worden we in toenemende mate medeplichtig gemaakt aan steeds scherpere geopolitieke tegenstellingen en angstscenario’s met betrekking tot grenspolitiek, waarbij ecocide en genocide twee kanten van dezelfde medaille zijn in voortdurende conflicten over grondgebied en soevereiniteit—van zowel mensen als anders-dan-menselijke soorten.
Portret van Lynn Margulis.
Deze groepstentoonstelling is opgezet vanuit de aanname dat we leven in een toxische wereld vol schadelijke straling en onrechtvaardigheid, en biedt weerstand tegen gefabriceerde en fictieve ideeën over individualiteit en puurheid.
Het is een gelaagde assemblage waarin hedendaagse mechanismes op het gebied van overheersing, concurrentie, hiërarchieën, machtsstructuren en categorisering in twijfel worden getrokken ten gunste van nieuwe manieren om te denken over en te zijn in de wereld. Wederkerigheid en onderlinge afhankelijkheid dienen daarbij als uitgangspunten.Naar aanleiding van een meer recente paradigmaverschuiving bouwt deze tentoonstelling voort op een symbiotische wereldvisie, refererend aan het werk van evolutiebioloog Lynn Margulis (1938–2011) en het door haar populair gemaakte concept van de holobiont. Uitgaande van de leer van Margulis, volgt deze tentoonstelling de logica dat het leven zijn eigen omgeving produceert, wat inhoudt dat levensvormen zich niet in een omgeving bevinden, maar dat zij—inclusief mensen—die dus zelf hebben vormgegeven. De tentoonstelling bevat werk van een groep kunstenaars die de menselijke vorm beschouwt als intrinsiek onderdeel van het totale leven en dus niet als individuen volgens genetische criteria: het geïsoleerde eiland van het zelf is een mythe. Daarbij klampen ze zich niet vast aan een symbolisch, heilzaam romantisch en harmonieus idee van onderlinge verstrengeling, maar willen ze teruggrijpen naar het idee van samenwerking als proces van geven en nemen. In plaats van over onszelf te denken als autonome individuen die steeds meer naar binnen gekeerd raken, roept de holobiont ons op om onderdeel te worden van iets wat meer onderling verbonden en uitgebreider is, om ons onderdeel te voelen van een ecosysteem dat bestaat uit symbiotische entiteiten—we zijn allemaal holobionten!
Scott F. Gilbert, ‘Holobiont by Birth: Multilineage Individuals as the Concretion of Cooperative Processes,’ in Arts of Living on a Damaged Planet, ed. Anna Tsing, Heather Swanson, Elaine Gan, Nils Bubandt (Minneapolis en Londen: University of Minnesota Press), 75.
↩
Donna Haraway, Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene (Durham en Londen: Duke University Press, 2016), 60.
↩
Donna Haraway, Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene (Durham en Londen: Duke University Press, 2016), 65 and 114.
↩
Anna Lowenhaupt Tsing, ‘A Threat to Holocene Resurgence is a Threat to Liveability,’ in The Anthropology of Sustainability, ed. M. Brightman, J. Lewis (New York: Palgrave Macmillen, 2017), 52.
↩
Wij raden hier de publicatie Against Purity: Living Ethically in Compromised Times (2016) van Alexis Shotwell aan.
↩
Samengesteld door Niekolaas Johannes Lekkerkerk.
Het DE POLITIEKE GRENZEN VOORBIJ-jaarprogramma van RADIUS in 2025, waar deze tentoonstelling onderdeel van uitmaakt, is mede mogelijk gemaakt door steun van het Mondriaan Fonds en de Gemeente Delft. Deze tentoonstelling is aanvullend ondersteund door de Iona Stichting, de Swiss Arts Council Pro Helvetia, en de Gilles Hondius Foundation. Wij danken hen hartelijk voor hun steun!
Kapitaalaccumulatie en de daarbij horende (neo)koloniale tendensen die de wereld objectiveren hebben echter nog steeds de overhand en wijzen op een egocentrische (in tegenstelling tot ecocentrische) en antropocentrische race naar de bodem, zonder aandacht voor de talloze entiteiten die in toom gehouden moeten worden om leefbare omgevingen te creëren. Zo herinnert antropoloog Anna Tsing ons eraan dat wij mensen voor ons voortbestaan afhankelijk zijn van een veelheid aan organismen die ondanks onderlinge verschillen samenwerken aan het in stand houden en wederopbouwen van complexe ecosystemen. 
Het is een gelaagde assemblage waarin hedendaagse mechanismes op het gebied van overheersing, concurrentie, hiërarchieën, machtsstructuren en categorisering in twijfel worden getrokken ten gunste van nieuwe manieren om te denken over en te zijn in de wereld. Wederkerigheid en onderlinge afhankelijkheid dienen daarbij als uitgangspunten. Naar aanleiding van een meer recente paradigmaverschuiving bouwt deze tentoonstelling voort op een symbiotische wereldvisie, refererend aan het werk van evolutiebioloog Lynn Margulis (1938–2011) en het door haar populair gemaakte concept van de holobiont. Uitgaande van de leer van Margulis, volgt deze tentoonstelling de logica dat het leven zijn eigen omgeving produceert, wat inhoudt dat levensvormen zich niet in een omgeving bevinden, maar dat zij—inclusief mensen—die dus zelf hebben vormgegeven. De tentoonstelling bevat werk van een groep kunstenaars die de menselijke vorm beschouwt als intrinsiek onderdeel van het totale leven en dus niet als individuen volgens genetische criteria: het geïsoleerde eiland van het zelf is een mythe. Daarbij klampen ze zich niet vast aan een symbolisch, heilzaam romantisch en harmonieus idee van onderlinge verstrengeling, maar willen ze teruggrijpen naar het idee van samenwerking als proces van geven en nemen. In plaats van over onszelf te denken als autonome individuen die steeds meer naar binnen gekeerd raken, roept de holobiont ons op om onderdeel te worden van iets wat meer onderling verbonden en uitgebreider is, om ons onderdeel te voelen van een ecosysteem dat bestaat uit symbiotische entiteiten—we zijn allemaal holobionten! 
