08 mei – 26 juni 2022
Benedenwereld Hoofdstuk 1
EMOTIONS ARE OCEANS
Deelnemende kunstenaars:
Ursula Biemann, Carolina Caycedo, Marjolijn Dijkman & Toril Johannessen, Xandra van der Eijk, Denise Ferreira da Silva & Arjuna Neuman, Sami Hammana, Lukas Marxt, Josèfa Ntjam, Alice dos Reis, Himali Singh Soin, Riikka Tauriainen & Paloma Ayala & Anne-Laure Franchette, Susanne M. Winterling / The Kalpana, Müge Yilmaz
EMOTIONS ARE OCEANS is de openingstentoonstelling van RADIUS als centrum voor hedendaagse kunst en ecologie en toont het werk van negentien kunstenaars rond het onderwerp van wereldwijde watercrises.
Water is weliswaar een fundamenteel, levensdragend en een ogenschijnlijk overvloedig element dat alle levende organismen op Aarde met elkaar verweeft, maar toch is het onderhevig aan toenemende schaarste. Waterbronnen drogen op door stijgende temperaturen, en smeltende gletsjers veroorzaken een stijging van de zeespiegel, waardoor overstromingen ontstaan en de beschikbaarheid en kwaliteit van water wordt bedreigd. Ook de verontreiniging van water door giftige chemische stoffen vermindert de toegankelijkheid van veilig water nog verder. Toch is schaarste niet alleen een gevolg van het heersende klimaatregime: ook de scheve verdeling van water veroorzaakt grote ongelijkheden. Water wordt niet noodzakelijk gedistribueerd naar de hoeveelheid beschikbaar drinkbaar water. Bedrijfsvertroebeling en politieke corruptie staan een eerlijke verdeling van water op basis van beschikbaarheid in de weg. Dergelijk niet-duurzaam en onrechtvaardig waterbeheer treft niet alleen de mens, maar ook talloze andere soorten die waterecosystemen bevolken of water nodig hebben om in leven te blijven. Het eerste hoofdstuk van Benedenwereld vertrekt vanuit het erkennen van de door de mens veroorzaakte watercrises en de dringende nood aan nieuwe denk- en gedragswijzen. Hoe kunnen we de onverenigbaarheid van destructieve antropocentrische neigingen op waterlichamen en ecosystemen tegengaan, ondanks onze absolute afhankelijkheid van water om te kunnen voortbestaan? Hoe kunnen we een omvattend en gevoelig bewustzijn ontwikkelen van levensdragende netwerken van wateruitwisseling in het licht van ecologische afbraak?
Waterlichamen—zoals zeeën, oceanen, meren en gletsjers—herbergen onzichtbare maar cruciale organismen die het overleven op Aarde mogelijk maken, maar zij zijn in toenemende mate onderhevig aan onevenwichtigheden en onwenselijke stagnatie. Het vrijkomen van zoet water uit smeltende ijskappen op Antarctica en Groenland leidt bijvoorbeeld tot verzuring, veranderde zoutgehalten en een negatieve invloed op oceaanstromingen, wat allemaal verwoestend is voor micro-organismen die voor vijftig tot vijfentachtig procent van ‘s werelds zuurstofproductie en CO2-opslag zorgen. Ook het steeds snellere ontwikkelingstempo van technologie heeft gevolgen voor waterecosystemen. Een aankondiging van een nieuwe smartphone impliceert dat er al schade is toegebracht aan de oceaanbodem, aangezien de steeds toenemende vraag naar mineralen zoals kobalt, koper of mangaan voor de productie van hightech toestellen—waaronder ook windturbines en zonnepanelen—diepzeemijnbouw vereist. Verstoringen op de zeebodem, zoals diepzeemijnbouw, leidt tot het verlies van inheemse soorten, sedimentpluimen waar dieren in verstikken, geluids- en lichtvervuiling, en mogelijke lekken en lozingen van brandstof en andere giftige producten.
In het tijdperk van geavanceerd kapitalisme is de zeebodem onderhevig geworden aan financialisering om de technosfeer van de Aarde te bevoorraden. De indringende geopolitiek van water is al veel langer gaande. Door zoetwaterbronnen op niet-duurzame manieren te exploiteren maken bijvoorbeeld producenten van gebotteld water winst op kwetsbare gemeenschappen en land, door waterflessen te leveren die uiteindelijk de waterbronnen waar zij vandaan komen opnieuw vervuilen. Nestlé, de grootste producent van gebotteld water ter wereld, is het toonbeeld van watercommodificatie: de onderneming geeft tonnen uit aan lobby’s om zoetwaterbronnen over te nemen, en beweert zo op oneerlijke wijze werkgelegenheid te scheppen voor lokale gemeenschappen. Peter Brabeck, de voormalig bestuursvoorzitter van Nestlé, claimde zelfs dat het beschouwen van water als een basisrecht een "extreme" opvatting is, en dat aangezien zoetwater eerder op zal zijn dan olie, "privatisering het antwoord is". Zoals professor Jamie Linton betoogt, is het "moderne" concept van water afgeleid van de dominante West-Europese en Noord Amerikaanse manieren van kennisgeving en het benaderen van water: om van water een handelswaar te maken, wordt het eerst gedeterritorialiseerd, 'plaatsloos' gemaakt en daarna geobjectiveerd zodat het vrij kan worden verhandeld.
Als we nadenken over het onderwerp water, denken we onvermijdelijk over onszelf, en hoe wij in vloeibare verbinding met de vele anderen die de Aarde bewonen staan. Van oceanen, zeeën, rivieren en meren tot regenwolken, filtertanks, vissen en mensen: het zijn allemaal onderling verbonden waterlichamen. Belichaming van wateren wordt altijd gevormd door een hybride assemblage. Dat wil zeggen, een groepering van menselijke, dierlijke, plantaardige, bacteriële en andere planetaire lichamen die door elkaar stromen. Het daagt daarbij onze canonieke definities en cartografieën van ruimte, tijd en soorten uit, en vestigt de aandacht op het feit dat we als waterlichamen zowel verschillend als gemeenschappelijk zijn. Toch zou een pleidooi voor de gemeenschappelijke gronden van waterlichamen genuanceerd moeten worden: hoewel "wij" betrokken zijn bij de worsteling met de ecologische achteruitgang, zijn "wij" niet allemaal hetzelfde, noch staan we er op dezelfde manier "in".
Zoals professor Astrida Neimanis het formuleert, "water is een archief van betekenis en materie". Wat we waren en wie we zullen worden wordt tegelijkertijd naar ons teruggebracht en van ons af geprojecteerd in een wederzijds afhankelijke eb en vloed, waarbij we inzien dat een rijke verscheidenheid van waterlichamen in een voortdurende cyclus door ons heen stroomt. In het eerste hoofdstuk van Benedenwereld worden de cirkelvormige ruimtes van RADIUS, die ooit zelf een waterlichaam herbergden, samengevoegd met artistieke voorstellen om door bedreigde landschappen van overvloed en schaarste, van financiële speculatie en risico, van opkomst en verwoesting te navigeren. Op welke manieren kunnen we duurzame blauwdrukken opstellen voor rechtvaardige watercycli? Hoe kan het denken over onszelf als waterlichamen die in verbinding staan met andere soorten productieve verstrengelingen bewerkstelligen? Kunnen we afstand nemen van de antropocentrische soevereiniteit over water door ons bewust te worden van het feit dat water alle soorten met elkaar verbindt, en, kunnen uit dit bewustzijn open, en rechtvaardige systemen van distributie en verbondenheid voortvloeien?
Samengesteld door Niekolaas Johannes Lekkerkerk, met assistentie van Sergi Pera Rusca.
EMOTIONS ARE OCEANS is mede mogelijk gemaakt met ondersteuning van het Gieskes-Strijbis Fonds, Mondriaan Fonds, Gemeente Delft, FONDS21, The Swiss Arts Council Pro Helvetia, BNG Cultuurfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Zabawas, ifa (Institut für Auslandsbeziehungen), Institut français des Pays-Bas, OCA (Office for Contemporary Art Norway), FRAME Contemporary Art Finland.
De deelname van Riikka Tauriainen, Paloma Ayala en Anne-Laure Franchette wordt bovendien ondersteund door de Ernst and Olga Gubler-Hablützel Stiftung en The Association for Friends of Switzerland in Finland (SVFF).